IQ-test en hoogbegaafdheidsonderzoek bij Complexis

Is een IQ-test nodig? Wat voegt het toe?
Een goede vraag, met een genuanceerd antwoord: het hangt sterk af van de situatie. Lees ook mijn blog voor een uitgebreider antwoord. Persoonlijk ben ik geen groot fan van ‘labeltjes’. De grens van IQ 130 die vaak wordt gehanteerd is bovendien vrij arbitrair, dus ik geef liever ook een betrouwbaarheidsrange aan waarbinnen het IQ van een kind valt.

Toch kan een test heel waardevol zijn, zeker wanneer je vermoedt dat je kind, zoals veel hoogbegaafde kinderen, niet altijd laat zien wat er echt in zit. Helaas wordt op school vaak vooral gekeken naar hoog presterende kinderen. Dat is begrijpelijk; dat is de informatie die leerkrachten tot hun beschikking hebben. Maar veel hoogbegaafde kinderen presteren juist (relatief) onder hun niveau. Of dat wordt opgemerkt, hangt sterk af van de leerkracht en de situatie.

Als je kind goed wordt gezien op school, aansluiting heeft bij klasgenoten en het verrijkingsaanbod écht passend is, is een IQ-test niet noodzakelijk. Maar in de praktijk blijkt het vaak toch heel waardevol om te weten in welke range het IQ van je kind valt. Zelfs bij kinderen die goed presteren, kan het helpen om te weten hoe extreem hun score is. Hoe verder van het gemiddelde, hoe groter de kans dat de aansluiting op school knelt, ook al doen leerkrachten nog zo hun best. Verrijkingsaanbod is vaak gericht op de bovenste 10-20% van de leerlingen, terwijl kinderen uit de hoogste 2% (IQ 130+) echt andere behoeften hebben. Laat staan uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen, die nóg verder afwijken van het gemiddelde.

Een IQ-test of hoogbegaafdheidsonderzoek is dan ook een krachtig hulpmiddel om school mee te krijgen in het bieden van passend aanbod. Het is fijn om dit te doen op een moment dat je kind goed in zijn/haar vel zit, zodat de uitkomst een zo realistisch mogelijk beeld geeft van het potentieel. Want helaas gaan heel erg veel kinderen die hoogbegaafd blijken, op een gegeven moment toch minder goed in hun vel zitten, door verveling, gebrek aan aansluiting of zich ‘anders’ voelen.

Wat past het beste bij ons: een breed (hoog)begaafdheidsonderzoek of alleen een IQ-test?
In veel gevallen is alleen een IQ-test voldoende. Die geeft al een vrij breed beeld, omdat ik ook heel veel kan halen uit het intake gesprek en observaties tijdens het onderzoek: hoe reageert een kind op moeilijke vragen, op tijdsdruk, waar gaan ze het meest van ‘aan’? Verder doe ik in de intake altijd kwalitatief uitvraag naar andere kenmerken die volgens sommige experts samenhangen met hoogbegaafdheid (bv gevoeligheid, perfectionisme, creativiteit, motivatie/drive). (Er is echter geen wetenschappelijke consensus over welke eigenschappen dit dan zijn, en de aanwezigheid van bv. gevoeligheid en andere kenmerken, betekent ook nog niet dat een kind per se hoogbegaafd is!).

Als er de behoefte is aan meer informatie kan ik ook een uitgebreider onderzoek uitvoeren. Naast de IQ-score kijken we dan ook naar andere aspecten afhankelijk van de hulpvraag, zoals persoonlijkheid, executieve functies, en uitgebreide ontwikkelgeschiedenis. Dit geeft een nog rijker en genuanceerder beeld. Op de testdag voert het kind dan een intelligentietest uit, aangevuld met andere instrumenten die passen bij de hulpvraag. Vragenlijsten voor ouders maken meestal onderdeel uit van het onderzoek, en indien gewenst kan ook de school of leerkracht betrokken worden.

Een breder onderzoek biedt dus waardevolle extra informatie en helpt om testresultaten goed te interpreteren, bijvoorbeeld als een kind op de testdag niet laat zien wat het daadwerkelijk kan. Het draagt ook bij aan een passend en onderbouwd advies voor onderwijs en begeleiding. Toch is alleen een IQ-test in veel gevallen voldoende en een prima keuze. Ook daar worden observaties tijdens het testen uiteraard en informatie van de ouders meegenomen in het rapport. Bij twijfel bespreken we samen tijdens het intakegesprek wat het best aansluit bij uw situatie.

Vanaf welke leeftijd kan een IQ-test worden gedaan?
Over het algemeen test ik kinderen vanaf 5 jaar (met de KIQT+) of 6 jaar (met de WISC-V). Rond die leeftijd kunnen ze de opdrachten goed begrijpen en lang genoeg concentreren. Bij jongere kinderen is een IQ-test vaak nog niet betrouwbaar genoeg, en kunnen resultaten bijvoorbeeld vertekend zijn door een tijdelijke ontwikkelvoorsprong.

Welke IQ-tests worden gebruikt?
Tijdens het intakegesprek bekijken we samen welke test het best past bij jullie kind en situatie. Ik maak gebruik van de KIQT+ (voor kinderen van 5 t/m 10 jaar) en de WISC-V (voor kinderen van 6 t/m 16 jaar).
De WISC-V is een intelligentietest die een breed beeld geeft van verschillende capaciteiten en kan ook ingezet worden bij een gemiddeld of benedengemiddeld IQ. Deze is het meest bekend en geaccepteerd bij scholen. De KIQT+ is nieuwer en expliciet gemaakt voor het onderzoeken van hoogbegaafdheid: De KIQT+ geeft een betrouwbare meting tot een IQ van 170 en biedt een aantal voordelen, zoals een meting waarbij slordigheidsfoutjes en ’te moeilijk denken’ veel beter worden opgevangen. De KIQT+ is korter en daarom iets goedkoper. De KIQT+ kijkt ‘puurder’ naar intelligentie: focust echt op abstract en logisch redeneren; en neemt daarom verbaal begrip, werkgeheugen en verwerkingssnelheid bewust niet mee (die zitten wel in de WISC-V). Bijvoorbeeld omdat verbaal begrip ook erg afhankelijk is van thuissituatie, zoals hoe ’taalrijk’ in het Nederlands de opgroeiomgeving is: dan meet je eigenlijk niet echte intelligentie, zou de KIQT+ beargumenteren. Het is ook mogelijk beiden af te nemen en de KIQT+ af te nemen en daarnaast een aantal extra indexen van de WISC-V (tegen meerprijs), zoals Verbaal Begrip, Werkgeheugen en Verwerkingssnelheid. Beide tests zijn goed beoordeeld door de COTAN.

Uit welke stappen bestaat het hoogbegaafdheidsonderzoek/IQ-onderzoek?

– Intakegesprek – We bespreken uitgebreid de situatie en kenmerken van jullie kind, jullie vragen, en welke aanpak passend is. Vooraf vullen ouders een intakevragenlijst in.
– Testdag – Het IQ-onderzoek vindt meestal in de ochtend plaats in mijn praktijk aan huis (of eventueel op school/thuis als dat beter past). Ik zorg voor een rustige en relaxte setting, met tijd om te wennen, pauzes tussendoor en voldoende speel/beweegmogelijkheden, ze kunnen tussendoor buiten even uitrazen! Kinderen vinden het eigenlijk altijd ontzettend leuk: ze mogen lekker in de luie stoel hangen, lekker kletsen, tussendoor buiten spelen, met het speelgoed spelen, en natuurlijk lekker puzzelen. Het onderzoek doe ik één-op-één, maar ouders kunnen gerust even blijven totdat hun kind zich op z’n gemak voelt.
– Verslag en nagesprek – Daarna werk ik een uitgebreid verslag uit (binnen twee weken) dat indien gewenst ook met school gedeeld kan worden. Meestal volgt daarna een gesprek om het samen te bespreken. Een overleg met school behoort eveneens tot de mogelijkheden.

Wat als mijn kind erg faalangstig is of snel blokkeert bij toetsen?
Geen zorgen, dat komt regelmatig voor en ik pas mijn aanpak sensitief aan aan het kind. Ik kan vaak goed aanvoelen wat werkt voor een kind, en nodig ouders ook uit om mee te denken hoe het kind het beste op zijn of haar gemak kan worden gesteld, met bijvoorbeeld wat leuke spelletjes of gespreksonderwerpen om het ijs wat te breken. De testdag is laagdrempelig, speels en rustig opgebouwd. Er is ruimte voor pauze, beweging, wiebelen, eten, en natuurlijk even landen (ook met ouders er nog even bij). In het begin neem ik ruim de tijd, zeker bij gevoelige of faalangstige kinderen. Als uw kind echt heel gevoelig of faalangstig is, is het ook mogelijk vast een keertje langs te komen om kennis te maken (neem contact op voor de mogelijkheden; dit is wel tegen vergoeding).

Hoe bereid ik mijn kind voor op de testdag?
Houd het luchtig. Je kunt bijvoorbeeld zeggen (afhankelijk van leeftijd): “Je gaat een paar leuke puzzels doen bij een lieve mevrouw, om te kijken wat jij op school nodig hebt.” Probeer te vermijden dat je het hebt over een ‘test’ of ‘iets goed moeten doen’. Ik raad mensen ook aan een broodtrommeltje mee te geven: hersens kraken blijkt vaak veel energie te slurpen 🙂

Wat als de IQ-test uitslag ons verrast?
Dat gebeurt regelmatig – in beide richtingen. Soms blijkt een kind veel verder dan gedacht, en soms is er sprake van een heel ongelijk profiel. Ook komt het voor dat een kind te hoog wordt ingeschat en mogelijk overvraagd wordt. Dit is erg belangrijk om te weten, om het aanbod op school en thuis zo goed mogelijk te laten aansluiten. In het adviesgesprek nemen we de tijd om de uitslag te begrijpen en te vertalen naar concrete handvatten voor thuis en school. Want uiteindelijk gaat het natuurlijk zeker niet om het halen van een ‘magische grens’ van 130: Het gaat om het kind begrijpen en weten wat hij of zij nodig heeft om zich optimaal te ontwikkelen. Zo zal ik voor een kind dat 129 scoort, geen andere adviezen geven dan voor een kind dat 130 scoort. En ook leg ik altijd veel nadruk op percentielen omdat dit vaak wordt vergeten: een kind dat 118 scoort, zit maar liefst in het 89e percentiel. Dat betekent dat hij of zij in een gemiddelde klas van 25 kinderen, tot de hoogst scorende 2-3 zal behoren. Ook dan sluit het standaard onderwijs vaak niet aan, en is extra uitdaging aan te raden (ter vergelijking: het gemiddelde IQ op het VWO is 115). Dus ook als het lager is dan verwacht, zijn er vaak hele nuttige adviezen te geven voor school en thuis.

Wat zijn de kosten van het hoogbegaafdsheidsonderzoek en een IQ-test?
Kijk op deze pagina voor een uitgebreide beschrijving van de verschillende pakketten en tarieven.

Wordt het hoogbegaafdsheidsonderzoek of de IQ-test vergoed?
Een vergoeding via de zorgverzekering is helaas niet mogelijk. Soms kan (een deel van) de kosten worden vergoed via een PGB, een samenwerkingsverband of schoolbestuur. Ik denk graag met jullie mee over de mogelijkheden.

Naast hoogbegaafdheid vermoeden wij ook dat er mogelijk ADHD/autisme speelt, kunnen we bij Complexis terecht om dat ook te laten onderzoeken?
Nee, ik richt mij qua onderzoek alleen op het hoogbegaafde gedeelte. Voor een diagnose van ADHD, autisme of een andere DSM-diagnose kun je terecht bij GZ-psycholoog in de GGZ. Let op dat veel van de symptomen van ADHD, autisme of andere DSM-diagnoses ook voort kunnen komen uit een niet-passende omgeving voor een hoogbegaafd kind. Daarom kan het soms raadzaam zijn eerst een IQ-onderzoek te doen, en te kijken of de symptomen veranderen indien de omgeving passender is voor het niveau van (hoog)begaafdheid van het kind. Ik heb veel kennis met name op het gebied van ADHD en kan meedenken over eventuele vervolgstappen, maar stel dus zelf geen diagnoses van ADHD of autisme.